Okumak, Yazmak ve Düþünmek Üzerine

Okumak, Yazmak ve Düþünmek Üzerine…

Anadolu’nun yetiþtirdiði önemli filozof ve gönül adamlarýndan biri olan ve yazdýðý Mem u Zin isimli aþk temalý eseriyle tanýdýðýmýz Ahmed-i Hani, kendi yaþadýðý dönemde insana ve insanî olana deðer verilmeyiþine ve insanî olanýn yerine materyalizmin ikame edilmiþ olmasýna tepki gösterir. Maddiyatýn her þeyin ölçüsü haline getirilmesini en merkezî insanî sorun olarak görür. Zira materyalizm, insanî olan her þeyi yani maneviyatý, özgürlüðü, yaþamý ve aþký tüketmekte ve yozlaþtýrmaktadýr. Ve Ahmed-i Hani bu materyalizm eðilimine karþý koymanýn yolunun ise okumak, yazmak, öðrenmek ve olgunlaþmaktan geçtiðini ileri sürer.

Toplum olarak maalesef okuma, yazma ve düþünme ile aramýz pek iyi sayýlmaz. Tarihte de böyle olmuþ. “Fetihleri biz yapmýþýz, tarihini baþkalarý yazmýþ”. Hatta atalarýmýz Orhun Anýtlarý’ný diktiklerinde üzerine yazýlacak yazýlar için Çin’den yazýcý getirmiþler. Ama elbette zaman içinde bu eksiklikleri aþtýðýmýz dönemler de olmuþ. Özellikle Ýslam ile tanýþtýktan sonra yaklaþýk bin yýl süreyle yeryüzünde insan adýna, hayat adýna, ölüm adýna, sevgi ve aþk adýna, ilim ve hikmet adýna ne üretilmiþ ise bizim medeniyetimizce üretilmiþ… 

Okumak, yazmak ve düþünmek, Allah’ýn nimetine, lütfuna ve keremine mazhar olmanýn bir yoludur. Zira Kur’an’da “Oku Rabbin kerem sahibidir” buyrulur. Okumak ile nimet arasýnda bir korelasyon kurulur. Bu yüzdendir ki, tarih boyunca en çok kim ilimle, bilgiyle ve kitapla meþgul olmuþsa onun daha çok nimete ve zenginliðe mazhar olduðunu görürüz. Bu adeta bir sünnetullahtýr.  Kim böyle davranýrsa Allah ona nimetini artýrmýþtýr.  

Okumak, yazmak ve düþünmektir ki, insaný beþer olmaktan insan olmaya oradan da insaný kâmile yüceltir. Okumak, yazmak ve düþünmektir ki, beþeri aþký ilahi aþka dönüþtürür. Leylayla çýkýlan yolda Mevlayla buluþmayý saðlar… Maddeyi manaya, teni tine, þehvet ateþini aþk ateþine ve mahpushaneleri Medresey-i Yusufiye’ye dönüþtürür.

Okumak, yazmak ve düþünmek, insanýn kendini tanýmasýný saðlar: Öðrendikçe makro âlemde ne kadar mikro bir alaný temsil ettiðini görür. Ýlim deryasý içinde ne kadar da az þey bildiðini anlar. Bu ise insaný mütevazý kýlar. Ve döner kendi kendine, “Bildiðim tek þey, hiçbir þey bilmediðimdir” diye seslenir Sokrates gibi... ya da “Ýlim ilim bilmektir, Ýlim kendin bilmektir. Sen kendini bilmezsin bu nice okumaktýr” diye nida eder Yunus gibi…

Okumak, yazmak ve düþünmektir ki, insana sorumluluklarýný hatýrlatýr, onun daha iyi bir insan, daha erdemli bir toplum, daha özgür bir ülke ve daha anlamlý bir dünya için seferber olmasýný saðlar. Onu yeni okullar kurmak, yeni mektepler açmak, yeni ocaklar yakmak ve mazlumlar, mahrumlar, kimsesizler, yetimler ve öksüzler adýna bir þeyler yapmak üzere harekete geçirir.

Okumak, yazmak ve düþünmek insaný mütevazý kýlar. Nasýl ki, baþaklar içleri boþken baþlarý havadadýr ve doldukça baþlarýný eðerler… Ýnsan da okudukça, yazdýkça ve düþündükçe kâinattaki gerçek yerini anlar ve haddini bilir. Nerede böbürlenen, kasýlan, adeta küçük daðlarý ben yarattým havasýyla dolaþan birilerini görürseniz bilin ki, bu adam insana dair, hayata ve ölüme dair, sevgiye ve aþka dair pek bir þey okumamýþ, hayata dokunamamýþ demektir. 

Okumak, yazmak ve düþünmek, insaný hoþgörülü kýlar. Okuyan, yazan ve düþünen bir insan farklý yaþam tarzlarýnýn, farklý düþüncelerin normal bir þey olduðunu anlar ve farklýlýklarý bir zenginlik olarak görür. Nasýl ki tabiattaki bu kadar farklýlýk ve renklilik her biri ayrý bir zenginlikse insanlarýn da Kürt, Türk, Alevi, Sünni, saðcý, solcu, köylü, þehirli, kadýn ya da erkek olmalarýnýn da doðal bir þey olduðunu görür. Kendi dýþýndaki insanlarýn da umutlarý, arzularý, beklentileri, hayalleri, düþleri, adalet ve özgürlük talepleri olduðunu anlar.

Okuyan, yazan ve düþünen insan “Yaratýlaný sev yaratandan ötürü” der Y. Emre gibi, “Ne olursan ol yine de gel” der Mevlana gibi, “Dili, dini, ýrký ne olursa olsun iyiler iyidir” der H. Bektaþý Veli gibi...

Okumak, yazmak ve düþünmek, insaný önyargýlardan kurtarýr. Bilgi sahibi olmadan kanaat sahibi olmasýný engeller. Maalesef hem dünya hem de ülkemiz birbirini anlamamaktan çok çekti. Geçtiðimiz yüzyýlda yaþanan iki dünya savaþý ve kanlý devrimlerde mega boyutta ölümler yaþanmýþ ve bu çað Brezinski’nin ifadesiyle mega ölümler çaðý olarak tarihe geçmiþtir. Sadece savaþ meydanlarýnda 200 milyondan fazla insan ölmüþtür. Ünlü düþünür Sorokin’nin ifadesiyle 20.yy’ýn ilk yarýsýnda yapýlan savaþlarda ölen insan sayýsý ondan önceki beþ bin yýlda yapýlan savaþlarda ölen insan sayýsýndan daha fazladýr. Maalesef batý medeniyeti ve küreselleþme süreci okuyarak, yazarak ve düþünerek barýþtan çok savaþý geliþtirdi.

Yine bizim ülkemiz de ýsrarla birbirini anlamama, empati yapamama yüzünden çok sýkýntýlar çekti. “Bir yemin ettim ki dönemem” inatçýlýðý Kürt, alevi ve dindar insanlarýmýzýn yýllarca yaþadýðý sorunlarýn adýnýn konulmasýnýn bile yýllarca ertelenmesine sebep oldu. Bu anlayýþ yüzünden bu güzelim ülke; 1915 olaylarýný, dersim katliamýný, varlýk vergisini, 6-7 Eylül olaylarýný, 27 Mayýslarý, 12 Eylülleri, 28 Þubatlarý, siyasi idamlarý, Diyarbakýr ve Mamak iþkencelerini, Maraþ, Sivas ve Malatya olaylarýný, baþörtüsü yasaklarýný, ikna odalarýný yaþamak zorunda kaldý. Son 30 yýldýr yaþanan kardeþ kavgasý yüzünden yaklaþýk 50 bin insanýmýz hayatýný kaybetti.

Oysa Ýranlý düþünür Abdulkerim Suruþ’un dediði gibi tabiattaki bin bir çeþit bitkileri, daðlarý, ovalarý, tepeleri, havayý, suyu, denizi ekini vs. dümdüz etmek ne ise, toplumun içindeki farklýlýklarý, çeþitlilikleri de tek tip hale getirmek de aynen böyledir. Âlemde aslolan nasýl ki kesretse, toplumda aslolan da kesrettir (çokluktur). Okumayan, yazmayan ve düþünmeyen, ilim ve hikmetle hareket etmeyen, farkýndalýk geliþtirmeyen bu insanlar yüzünden bu güzelim ülke de dünya da çok çekti. Maalesef bu ülke deðerli akademisyen K. Karpat’ýn ifadesiyle neredeyse yüz yýldýr entelektüel enerjisinin %75’ini her türlü derinlik ve içerikten yoksun bir þekilde tartýþtýðý din ve laiklik tartýþmalarýyla berhava etmiþtir. 

Bunlarýn hepsi muhataplarýmýzý tanýmadan tanýmlamaya kalkmak, farklýlýklara tahammül göstermemek, muhataplarýmýzla empati kurmamak, okumamak, yazmamak ve düþünmemekten kýsacasý bilgi sahibi olmadan kanaat sahibi olmaya kalkmaktan kaynaklandý.

Oysa okumak, yazmak ve düþünmek, insana farklý insanlarý, farklý dünyalarý, farklý düþünceleri tanýma imkâný sunar. Sefilleri okuyan bir insan 1850’lerde Fransa halkýnýn nasýl altüst oluþlar yaþadýðýný, açlýðýn ve sefilliðin pençesinde can çekiþen insanlarý, yapýlan bir iyiliðin, zalim ve inançsýz bir insan üzerinde nasýl bir etkiye yol açabileceðini, Jan Valjaný, Javer’i ve Cosette’yi yakýndan tanýr ve kendini iyi kötü mücadelesinde iyiden yana konumlandýrýr. Yine John Steinbeck’in Gazap Üzümleri’ni okuyan bir insan, 1930’larda yaþanan kýtlýk sýrasýnda Amerikalý köylülerin destansý dayanýþmasýna tanýk olur, onlarla empati kurar ve iyisi, kötüsü, mazlumu ve zalimiyle insanýn her yerde insan olduðunu anlar.  Dostoyevski’nin Karamozov Kardeþlerini okuyan bir insan, hayatý boyunca birçok kötülük yapmýþ, kötü olarak tanýnmýþ insanlarýn bile yüreklerinin derinliklerinde hep iyi bir tarafýn olduðunu, insani bir damarýn varlýðýný hisseder.

Okumak, yazmak ve düþünmek, sürekli geliþmenin ve hayat boyu öðrenmenin en etkili aracýdýr. Hayat, bisiklet sürmek gibidir. Yerinizde sayamazsýnýz. Ya ilerleyecek ya da düþeceksiniz / gerileyeceksiniz.  Ýki günü denk geçen ziyandadýr. Doðmakla meþgul deðilseniz ölmekle meþgulsünüz demektir.

Keþke gençlerimiz… En azýndan boþ zamanlarýnda mýrýldanacak kadar birkaç türkü bilebilseler. Sezai Karakoç’dan, Necip Fazýl’dan, Mehmet Akif’ten, Nazým Hikmet’ten, Ahmet Arif’ten, Fuzuli’den birkaç þiir ya da en azýndan birkaç beyit ezbere bilseler mesela…

Kitaplar var ki dünyayý deðiþtirir. Kur’aný Kerimin, Ýncilin , Tevratýn insanlýk ve dünya üzerindeki etkilerini biliyoruz. Baþka etkili kitaplar da var. Henry David Thoreau’nun Sivil itiatsizlik kitabý olmasaydý… Belki de Gandi modelini geliþtiremeyecek ve Hindistan…, Nichole Macyevelli’nin Hükümdar kitabý olmasaydý belki de bugünün idarecileri bu kadar pragmatist olmayacaklardý. Harriet Beecher Stowe’un “Tom Amcanýn Kulübesi” adlý eseri olmasaydý çok büyük bir ihtimalle Linchon ABD baþkaný olamayacak ve kölelik kalkmayacaktý. Hitler’in Kavgam kitabý olmasaydý Faþizm Avrupa’yý bu kadar kasýp kavurmayacaktý. Kitaplar yazýlýþ gayelerine göre olumlu ve olumsuz birçok geliþmeye de yol açmýþtýr.