Kayısının Yağmurlama ile Dondan Korunması

2009 yılında bir grup arkadaşla beraber yürüttüğümüz bir çalışmada yağmurlama sulama yoluyla kayısıların ilkbahar geç donlarından etkin bir şekilde korunabildiği tespit edilmiştir. Bazı eksik veriler nedeniyle çalışma yayımlanmamıştır.

Don olayı, sıcaklığın 0 ºC’nin altına düşmesiyle meydana gelen bir iklim olayıdır.

Tomurcuğun şişmesi döneminde -7ºC’ye kadar hava sıcaklıkları don zararı yapmaz. Çiçeklenme döneminde ise -4C hatta -5C soğuklar çiçeğe bir zarar vermez.


Fakat meyve oluşum dönemi yani insanımızın kürkten çıkma dediği dönem en kritik dönemdir. Bu dönemde dona dayanıklılık 0ºC ile -3ºC değerleri arasında kalır. -2,5ºC’da meyvenin %90’ı, -3ºC’de ise %100’ü don zararına maruz kalır. 


Dondan korunmak amacıyla soğuk hava kütlesinin biriktiği vadiler ve kanyonlara meyve bahçesi kurmamak, zeminde toplanan soğuk hava tabakasının üzerine çıkabilecek yüksek boylu gelişen ağaçlar yetiştirmek, dona dayanıklı tür ve çeşitleri tercih etmek gibi birçok kültürel tedbirler uygulanabilir. Bununla birlikte, donmaya karşı en iyi korunma yönteminin uygun arazi seçmek olduğu unutulmamalıdır. 


Dondan korunmak amacıyla ortama 5-6 m aralıklarla yerleştirilen sobalar kurup yakmak anlamlı olabilir. Ancak sis oluşturmak amacıyla lastik ya da saman yakmanın koruyucu bir etkisinin olmadığı bilinmektedir. 


Bununla birlikte mevcut kayısı bahçelerini korumak için uygulanabilecek en iyi yöntemler rüzgâr fanı ve yağmurlama sulama sistemleridir. 


Rüzgâr fanı uygulaması 10-12 metre yükseğe 5-6 metre çapında bir fanın 100-200kW’lık bir motorla çalıştırılması ve 1000-1500 devirle kendi etrafında döndürülmesi şeklinde uygulanır. Bir fan ortalama 200 metreye etkili olur ve 20 dönüm bahçeyi korur. Sistemin temelinde fan bölgesinde nispeten daha sıcak olan havanın, zemindeki sıfırın altına düşmüş havayla karıştırılarak ortamın dondurucu etkiden arındırılması vardır. Bu sistemle ortamın sıcaklığı ortalama 2-3 derece iyileştirilir, yani -5ºC ise -2ºC’ye yükseltilir ki bu da donmayı önler. Bildiğim kadarıyla bu sistemin ülkemizde üretimi yoktur. Ancak 70-80 bin TL karşılığında yurt dışından (özellikle ABD ve Yunanistan’dan) getirilebilmektedir. Ülkemizde başta Çukurova bölgesinde olmak üzere birçok işletme tarafından kullanılmaktadır.


Yağmurlama sulamada ise daha kesine yakın ve daha sert soğuklarda koruma sağlanabilmektedir. Bu yöntemle -9 -10ºC’a kadar korunma mümkündür. Fakat bahçenin yakınında bir su kaynağına ihtiyaç vardır. Bu yöntemde her ağacın tepesine 150-200 litre/saat ya da dört ağacın ortasına 250-500 lt/saat debiye sahip mini springler (fıskiyeler) yerleştirilir. Sistem bir pompaj sistemiyle beslenir. Motorun elektrik motoru olması önerilmez, zira çalışma sırasında elektrik kesilirse tüm meyve bir-iki dakika içinde donar. Sistem kurulduktan sonra meteoroloji takip edilerek o bölgede sıcaklığın dondurucu derece (-2-3) ve daha altına düşeceği netleştirilirse bahçede tertibat alınır. 
Sıcaklık 0ºC’ye geldiğinde (ki genellikle gece saat 02, 03 sularında olur) sistem çalıştırılır ve bütün ağaçlar tepeden yağmurlamaya tabi tutulur. Atılan 4-5ºC’deki su meyveye, yaprağa ve dallara yapışarak donar ve her gramı 80 kalori gizli ısı açığa çıkarır ve ortamı ısıtır. Meyvenin etrafı buzla kaplanmasına rağmen meyve herhangi bir zarar görmez, zira ortam sıcaklığı asla 0ºC’nin altına düşmez. Uygulama yapılmayan bir bahçede sıcaklık -8-10’a kadar düşse bile sizin bahçede 0ºC düzeyinde olacaktır. 


Fakat sistem çalıştırıldıktan sonra kesinti olmamalıdır. Herhangi 1-2 dakikalık bir kesinti buzla kaplı tüm meyvenin donmasına yol açacaktır. Diğer taraftan sistem çalıştırıldıktan sonra güneş doğup buzlar kendiliğinden eriyinceye kadar (kuşluk vaktine kadar) sistem çalıştırılmaya devam etmelidir. 


Dikkat edilmesi gereken diğer önemli bir husus ise don olup olmayacağının iyi tahmin edilmesidir. Zira don olacak kadar sıcaklık düşmez (sözgelimi 1-2C’de kalırsa) ve siz sistemi çalıştırırsanız bu sefer attığınız su donmak ve etrafını ısıtmak yerine buharlaşır ve etrafını soğutur. Yani beklenilenin tam tersi bir etkiye yol açar. Kısacası normalde donmayacak meyveyi, kendi elimizle dondurmuş oluruz. Yani kaş yapalım derken göz çıkarma durumuyla karşı karşıya kalırız. Dolayısıyla en azından ilk yıl için bir uzman desteği almakta fayda olacaktır. Bu tedbirlere dikkat edilerek kullanılması halinde bu sistem %100’e yakın bir koruma sağlamaktadır. Yine başta Adana, Mersin, Niğde, Bursa gibi bazı illerimiz olmak üzere ülkemizde birçok işletme tarafından kullanılmaktadır. 


Bu uygulama ile bahçenin ıslanmasının bir zararı yoktur, hatta bu durum toğrağın ısı emme potansiyelini arttırarak sonrası günlerdeki donlara karşı avantaj sağlar. Bununla birlikte aşırı su kullanımı durumları için bataklaşmaya karşı drenaj sistemi uygulaması faydalı olacaktır. 


Bol ürünlü, bol ve hayırlı kazançlı ve huzurlu bir yıl dileğiyle… 


Not: Yıllar önce Sultansuyu Tarım Tarım işletmesine ait 3 dönümlük bir bahçede 30 ağaç üzerinde gerçekleştirdiğimiz yağmurlama sulama sistemiyle kayısı meyvelerinin dondan korunmasına yönelik bir denemenin amatör düzeyde çekilmiş bir görüntüsü ektedir. İlginize… 


Daha geniş bilgi için: Kayısıcılıkta Mekanizasyon Kitabı (Yazar: İbrahim GEZER) ve BİLSAM Malatya Kayısı Raporu (Yazar: Komisyon)